Trauma in organisaties: het waarom en het effect
Trauma in organisaties van Philippe Bailleur
Het boek ‘Trauma in organisaties’ van Philippe Bailleur is een aanrader. Met name als je beter wilt begrijpen hoe een organisatie getraumatiseerd kan raken en wat dit doet met iedereen die er werkt.
Vanuit persoonlijke ervaringen beschrijft Bailleur hoe trauma effect heeft. Niet alleen op het individu, maar ook als systeemtrauma op organisaties en de samenleving in zijn geheel. Met pakkende woorden benadrukt hij hoe belangrijk het is om die systeemtrauma’s te herkennen. Een organisatie is een levend systeem: leiderschap is coördinerend en faciliterend, missie en visie zijn levendig en de onderstroom geeft richting aan de beste benadering van verandering. Elk levend systeem, dus ook een organisatie, beweegt zich tussen ‘bloeien’ en ‘verdorren’.
Daarom is leiderschap een voortdurende oefening in evenwicht: het ontdekken van de krachten die de organisatie duwen in de richting van gezondheid óf ziekte. Om daarna de juiste kracht te stimuleren om te groeien naar gezondheid. Een organisatie draagt verantwoordelijkheid om de maatschappij verder te helpen en om de handen, het hoofd, het hart en de ziel van de werknemers gezond te houden.
Elk levend systeem, dus ook een organisatie, beweegt zich tussen ‘bloeien’ en ‘verdorren’.
Systeemtrauma
Trauma is zo oud als de mensheid. Het begrip kent onderscheid in individuele trauma’s en die van de sociale context: een groep, een team, een organisatie of zelfs de samenleving. Bailleur benadert een organisatie vanuit handen (fysiek lichaam), hoofd (mentaal lichaam), hart (emotioneel lichaam) en ziel (spiritueel lichaam). Ook organisaties kunnen die verschillende aspecten verliezen, wanneer ze te maken krijgen met een systeemtrauma. Dan is er iets weg, verloren, afgesplitst, kwijtgeraakt, is er iets kapot. Dat is lang niet altijd tastbaar. En die ongrijpbaarheid kan heling moeilijk maken.
Bailleur definieert systeemtrauma als iets dat ontstaat door (een reeks) gebeurtenissen of door aanhoudende omstandigheden die een overweldigend effect hebben op een organisatie, ten koste van het vermogen om gebalanceerd te blijven functioneren op fysiek, emotioneel, mentaal en/of spiritueel vlak. Organisaties kunnen bijvoorbeeld te maken krijgen met een extern trauma, zoals een bedrijfsongeval met dodelijke slachtoffers. Maar net zo goed kan het gaan om interne trauma’s, zoals medewerkers van ziekenhuizen en GGZ-organisaties die herhaaldelijk te maken krijgen met ingrijpende gebeurtenissen. Patiënten die overlijden, medische missers, agressie en geweld. Dat raakt medewerkers, teams en uiteindelijk de organisatie, die net als de medewerkers emotioneel afgestompt raakt.
Volgens Bailleur gaat het lang niet altijd om trauma’s met een grote T. Juist repeterende trauma’s met een kleine t, dus terugkerende relatief kleine incidenten kunnen net zo’n grote impact krijgen als een eenmalig groot incident.
En hoe vaker het voorkomt, hoe sluipender het tot uitputting leidende proces. Overigens kan ook de buitenwereld zo’n sluipend proces veroorzaken. Denk daarbij aan voortdurende veranderingen in wet- en regelgeving, met effecten op hoe organisaties en werknemers hun werk moeten doen. De kans op uitputting wordt groter, als de gepaste begeleiding, vooral op emotioneel vlak, er niet is. Zeker als de organisatie versterkt dat medewerkers zich groot moeten houden.
Kenmerken trauma in organisatie
Een gezonde organisatie laat flexibiliteit, aanpassingsvermogen, coherentie, energie en stabiliteit zien. Organisaties die in de greep van traumatisering raken, tonen rigiditeit en chaos. Daar raakt het verleden niet afgesloten. Er hangt een zwaarte, mensen en teams sluiten zich voor elkaar af, gevoelens worden nauwelijks gedeeld. Op beslissingen wordt veel emotioneler gereageerd dan passend bij het besluit. Er is wantrouwen en een permanente gejaagdheid. Het herkennen en erkennen van die situatie, de traumaval, is een begin van de weg naar een oplossing. Overigens waarschuwt Bailleur er ook voor om op alles wat niet goed gaat in een organisatie het etiket systeemtraumata te plakken.
Preventie en herstel
In de laatste hoofdstukken van zijn boek beschrijft Bailleur heel systematisch, beeldend en praktisch toepasbaar hoe een organisatie preventief en in een herstelproces kan omgaan met de effecten van ingrijpende gebeurtenissen met een grote T en terugkerende ingrijpende gebeurtenissen met een kleine t. Hij stelt daarbij corporate rituals – ceremonies, rituelen – en herstel van de, zoals hij het noemt, relationele bedrading centraal. Het vereist krachtig leiderschap met moed, durf, kwetsbaarheid, emoties en authenticiteit om de relaties, juist ook emotioneel, tussen mensen in de organisatie te faciliteren en te herstellen. Daardoor ontstaat er verbondenheid en kunnen werknemers en organisaties uit hun impasse en traumaval komen.
Positief, persoonlijk en verbindend leiderschap gaat juist daarover. Hoe je, vanuit kwetsbaarheid en openheid, groei en ontwikkeling in jezelf en anderen kunt faciliteren.
Over de auteur: Dr. Frits van der Wurff
Dr. Frits van der Wurff is al jaren werkzaam als psychiater in GGZ-organisaties. Hij kent de ggz en de medische wereld van binnenuit, met alle impliciete normen, waarden en hiërarchische structuren.
Daarnaast is zijn expertise begeleiden, coachen en het geven van trainingen om persoonlijk leiderschap te ontwikkelen. Hij volgde daarvoor een MBA en een meerjarig opleidingstraject tot gecertificeerd coach aan de International Coach Federation.
